شاخص بورس چیست؟
بازار بورس اوراق بهادار، به مانند هر بازار دیگر، دستخوش اصل و قانون عرضه و تقاضا کالا قرار دارد.
برای نمایش رونق این بازار باید روشها و شاخصهای ارزیابی مناسبی ابداع و محاسبه شود.
ابتدا بازار یا بورس اوراق بهادار را معرفی کرده سپس به شاخصهای کارایی چند بورس مطرح خواهیم پرداخت و شیوه محاسبه هر یک را مشخص خواهیم کرد.
در انتها نیز با شاخص بورس تهران آشنا شده و نحوه محاسبه آن را تعیین خواهیم کرد. البته به غیر از شاخص کل به شاخصهای دیگری که در تابلو بورس اوراق بهادار تهران نمایش داده میشود نیز خواهیم پرداخت.
انواع شاخص بورس
هر چند روشهای مختلفی برای دستهبندی و تفکیک شاخصهای بازارهای مالی وجود دارد، ولی شاید بهترین روش تفکیک آنها بر اساس محل یا ناحیهای باشد که محاسبه شاخص بازار در آن صورت میگیرد.
شاخصهای ملی و شاخصهای جهانی
بر اساس ناحیه یا محلی که شاخص بازار در آن اندازهگیری میشود، میتوان شاخصها را به معیارهای محلی (Local) یا ملی (National) و جهانی (Global) طبقهبندی کرد.
این امر از این جهت مناسب است که اگر بخواهیم دو یا چند بازار مالی را در بین دو یا چند کشور مقایسه و مشخص کنیم که کدام کشور، محل مناسبی برای سرمایهگذاری خارجیاست، از شاخصهای جهانی کمک میگیریم.
ولی اگر واحد ارزی یا پولی کشورها مهم نباشد، بهترین شرایط برای سرمایهگذاری توسط شاخصهای مالی محلی صورت میگیرد. شاخص بازار در ناحیه یورو یا شاخصهای بازار آمریکا لاتین از جمله شاخصهای ناحیهای هستند.
برای مثال شاخصهایی نظیر MSCI-World یا S&P 100 بر اساس چند کشور و ناحیه میتواند یک شاخص جهانی باشند و در مقابل شاخصهای مربوط به بازارهای مشخص مانند شاخص آمریکایی S&P 500 یا Nikkei 225 در ژاپن به عنوان شاخصهای ملی شناسایی میشوند زیرا شرکتهای چند ملیتی در محاسبه این شاخصها نقش کمرنگتری دارند.
شاخصهای وزنی
از نظر نحوه محاسبه شاخص بازار مالی میتوان آنها را به شاخصهای وزنی و بدون وزن نیز تقسیمبندی کرد.
در شاخصهای وزنی، حجم شرکتها و سرمایه اولیه آنها و همچنین تعداد سهام شناور در تعیین شاخص بورس به کار گرفته میشوند.
بنابراین هر چه شرکت بزرگتر و یا سرمایه بیشتری باشد، دارای سهم بیشتری در تعیین شاخص بورس خواهد بود.
به این ترتیب وزنها نشان دهنده سهم یا اهمیت بیشتر یک شرکت در تعیین شاخص بورس است. در نتیجه با افزایش یا افول سهام این گونه شرکتها، شاخص رشد یا نزول بیشتری را نشان خواهد داد.
در عوض نوع دیگری از شاخصها بدون در نظر گرفتن وزن، محاسبه میشوند.
به این ترتیب همه شرکتها (چه بزرگ و چه کوچک) در شیوه محاسبه شاخص بورس یا بازار مالی، نقش یکسانی دارند و به این ترتیب رشد یا رکود شرکتهای کوچک نیز در تغییرات شاخص بورس تاثیر گذار است.
به این ترتیب با توجه به اختلاف در شاخص وزنی و بدون وزن پی میبریم که بازار به سمت صنایع بزرگ تمایل دارد یا صنایع کوچک بازده و کارایی بهتری دارند.
در ادامه به معرفی بعضی از شاخصهای معروف بازارهای مالی میپردازیم و خصوصیت هر یک را بیان خواهیم کرد.
ابتدا شاخصهای جهانی مورد بررسی قرار گرفته سپس به شاخصهای محلی یا بازارهای مالی در کشورها خواهیم پرداخت.
شاخص بازار اوراق بهادار تهران نیز در آخر به طور مفصلتر مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.
شاخص کل قیمت چیست؟
همانطور که پیش از این نیز مطرح شد شاخص نماگری است که سطح عمومی قیمت یا بازدهی را برای گروهی یا کل سهام نشان میدهد.
بنابراین شاخص کل قیمت نشاندهنده سطح عمومی قیمت کلیه سهام موجود در بازار بورس است.
از آنجایی که شاخص یک عدد است و واحد اندازهگیری خاصی برای آن تعریف نشده است به منظور اینکه قابلیت تفسیر و تحلیل پیدا کند به این صورت عمل میگردد.
یک سال مشخص را به عنوان سال پایه تعریف میکنند و تمامی ارقام شرکتها در آن سال را به عنوان ارقام مبنا در سال پایه تعریف میکنند.
پس از آن تغییرات قیمتی سهام در سالهای بعد را نسبت به آن سال میسنجند و از این طریق رشد یا نزول شاخص اتفاق میافتد.
نکاتی مهم در رابطه با شاخص کل قیمت:
در این شاخص زمانی که شرکتها از محل آورده نقدی و مطالبات سهامداران افزایش سرمایه میدهد و یا تعداد شرکتها کم و یا زیاد میشوند تعدیل میگردد که به دلیل پیچیدگی محاسبات از تشریح شیوه آن خودداری میگردد.
زمانی که یک سهم به دلایل مختلفی مانند شفافسازی؛ برگزاری مجمع عمومی عادی و یا به طور فوقالعاده بسته میشود قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی به عنوان مبنای قیمتی آن سهم در شاخص منظور میگردد.
از آنجایی که شاخص کل از تعداد سهام شرکتهای مختلف اثر میپذیرد و بنابراین شرکتهای بزرگتر موجب تغییرات بزرگتر شاخص بورس میگردند
نبایستی صرفاً تغییرات این شاخص را مبنا قرار داد و برای تحلیل و ارزیابی وضعیت کلی بازار بایستی از سایر شاخصها نیز کمک گرفت.
یکی از اتفاقات رایج در بازار این هست که کلیت بازار نزولی است اما چون سه تا ۵ سهم بزرگ بازار صعود سنگین داشتهاند شاخص کل رشد قابلتوجهی را ثبت میکند.
سازمان بورس و اوراق بهادار سهام پذیرش شده در بازار بورس را بر اساس میزان نقدشوندگی، درصد شناوری سهام، وضعیت سودآوری، تعداد سهام و … در دو بازار اول و دوم تقسیمبندی میکند.
شاخص قیمت کل برای سهام پذیرفتهشده در هر کدام از این بازارها به تفکیک محاسبه میگردد و از آن به عنوان شاخص بازار اول و بازار دوم یاد میگردد.
شاخص کل هموزن:
شیوه محاسبه شاخص کل هموزن مشابه شاخص قیمت کل است با این تفاوت که از تعداد سهام شرکت در محاسبه شاخص استفاده میگردد.
در واقع در این شاخص فارغ از اینکه شرکتها چه اندازهای دارند اثر یکسانی را خواهند داشت در حالی که در شاخص قیمت کل تعداد سهام یک شرکت به عنوان وزن قیمتها اثر بااهمیتی در محاسبات دارند.
تفاسیر مهم همزمان از شاخص کل قیمت و شاخص کل هموزن:
در بازار بورس تفاسیر همزمان شاخص قیمت کل و شاخص هموزن بسیار رایج است.
زمانی که شاخص کل صعودی است اما شاخص هموزن نزولی است به این معنی است که اغلب سهام بازار نزول داشتهاند در حالی که شاخص کل به دلیل رشد چند سهم مهم شاخص ساز مثبت شده است.
زمانی که شاخص کل نزولی است و شاخص هموزن صعودی است به این معنی است که سهام شاخص ساز و بزرگ بازار به دلایل مختلف نزول کردهاند و در نتیجه شاخص کل کاهش پیدا کرده است.
اما عموم سهام بازار افزایش قیمت را تجربه کردهاند اگر این حالت طی دو الی ۴ روز کاری اتفاق بیفتد به این معنی خواهد بود که سرمایهگذاران برای کسب سود بایستی به سمت سهام کوچک و متوسط متمایل شوند.
اگر هر دو شاخص باهم نزول کنند:
در این حالت عموم بازار با کاهش قیمت روبهرو شده است و اگر این موضوع براتی چندین روز متوالی اتفاق بیفتد بستگی به شرایط حاکم بر بازار ممکن است شاهد این تفسیر ایجاد گردد که بازار به سمت رکود پیش میرود.
اگر هر دو شاخص صعود کنند:
در این حالت عموم سهام بازار بورس صعودی میشوند و رخداد این حالت در طی چند روز میتواند حکم به صعودی بودن بازار طی روزها یا ماههای آتی را بدهد.
شاخص قیمت و بازده نقدی چیست؟
شاخص قیمت و بازده نقدی بیانگر بازدهی کل بورس اوراق بهادار تهران است.
لازم به ذکر است که سود حاصل از سرمایهگذاری در بازار بورس از دو محل است:
سود نقدی مصوب مجامع
سود ناشی از افزایش قیمت سهام
شاخص اخیر هر دو مورد را در خود دارد و هر دو را نمایش میدهد.
این شاخص به شاخص TEDPIX معروف است.
شاخص بازده نقدی چیست؟
این شاخص تنها بازدهی ناشی از سود مصوب مجامع را که به سود نقدی معروف است محاسبه مینماید و از این دریچه بازدهی ناشی از کلیه سودهای پرداختی توسط شرکتهای بورسی را محاسبه مینماید.
نکته مهم آنکه وقتی این شاخص نزول نماید به این معنی است که در مجامع سود کمتری پرداخت میگردد و در این حالات نبایستی خیلی به انتظار کسب سود نقدی سنگین باشیم و انتظارات و یا سبک معاملهگری خود را اصلاح نماییم.
شاخص صنعت و شاخص مالی:
پیش از اینکه بخواهیم در رابطه با این دو شاخص مطالبی را خدمت شما بیان کنیم لازم است تا به این نکته اشارهکنیم که شرکتها را بر اساس ماهیت فعالیتشان میتوان تقسیمبندی کرد.
شرکتهای تولیدی و خدماتی دو دسته اصلی شرکتهای بورسی را شامل میشوند.
بیش از ۶۰ درصد شرکتهای فعال در بورس را شرکتهای تولیدی تشکیل میدهند.
همچنین مشاوره مالی و شرکتهای تأمین سرمایه جزو خدمات مالی محسوب میشوند.
شرکتهای حاضر در دسته اول را در زمره شاخص صنعت و شرکتهای حاضر در حوزه دوم را در شاخص مالی تقسیمبندی میکنند.
برای مثال شرکت پتروشیمی زاگرس و پتروشیمی فنآوران که به تولید متانول اشتغال دارند در شاخص صنعت و شرکت تأمین سرمایه نوین و تأمین سرمایه لوتوس پارسیان در شاخص مالی تقسیمبندی میگردند.
لازم به ذکر است که شیوه محاسبه هر دو شاخص بر اساس میانگین موزون شرکتهای فعال در آن شاخص هستند، در واقع مشابه شاخص کل قیمت محاسبه میگردند و تفاوت آنها با شاخص مزبور در تعداد شرکتهای حاضر در آن صنعت است.
شاخص سهام آزاد شناور(TEFIX) :
عموماً برخی از شرکتهای حقوقی مالکیت اصلی و عمده شرکتهای سهامی را بر عهده دارند.
زمانی که یک شرکت یا شخص حقوقی یا حقیقی درصد بالایی از سهام یک شرکت را در اختیار داشته باشد به عنوان سهامدار اصلی آن شرکت شناخته میشود و سهام تحت مالکیت آنها معمولاً جزو سهامی به حساب نمیآید که به صورت فعال در بازار معامله شود.
شناوری سهام به درصدی از سهام یک شرکت اشاره دارد که نزد سرمایهگذاران خرد (غالبا حقیقی) قرار دارد و قابلیت فروش مجدد در آینده نزدیک را دارد و خرید سهام با هدف نگهداری و یا افزایش کنترل و نفوذ در شرکت خریداری نمیگردد.
درصد شناوری یک سهم در سایت بورس اوراق بهادار نمایش داده میشود.
شاخص سهام آزاد شناور، تغییرات آن بخش از سهام یک شرکت را محاسبه میکند که توسط سرمایهگذاران خرد مورد معامله قرار میگیرد.
شیوه محاسبه مشابه شاخص کل قیمت است و تفاوت با آن شاخص در تعداد سهامی است که به عنوان ضریب قیمت لحاظ میگردد.
شاخص ۵۰ شرکت برتر:
سازمان بورس اوراق بهادار هر سه ماه یکبار فهرست ۵۰ شرکت برتر بورس را که بالاترین درجه نقد شوندگی را دارند ارائه مینماید.
شاخص ۵۰ شرکت برتر میانگین وزنی این ۵۰ شرکت را ارائه مینماید.
بنابراین شیوه محاسبه این شاخص مشابه شاخص کل قیمت است با این تفاوت که تعداد شرکتهای لحاظ شده در این شاخص تنها ۵۰ شرکت است در حالی که در شاخص کل بیش از ۱۰۰ شرکت در آن لحاظ میگردند.
شاخص ۳۰ شرکت بزرگتر:
بزرگی شرکتها در سایت سازمان بورس بر اساس ارزش روز یک شرکت محاسبه میشود.
برای محاسبه ارزش روز سهام یک شرکت از رابطه زیر کمک گرفته میشود:
قیمت پایانی سهام × تعداد کل سهام شرکت = ارزش روز یک شرکت
۳۰ شرکت بزرگتر شامل شرکتهایی میشود که در صدر ۳۰ شرکت بزرگ بورس قرار بگیرند و شاخص سی شرکت بزرگتر میانگین وزنی این ۳۰ شرکت را برآورد مینماید و شیوه محاسبه آن مشابه شاخص کل قیمت است.
معمولاً در دوران رکود بازار و زمانی که شاخص مسیر مشخصی ندارد با انجام معاملات بلوکی در سهامی که جزو ۳۰ شرکت بزرگتر هستند رقم شاخص را تغییر بااهمیتی میدهند.
کلام آخر:
در بالا به تشریح مهمترین شاخصهای محاسبه شده در سازمان بورس پرداختیم.
نکته مهم و حیاتی پیرامون شاخص این هست که با استفاده از تحلیل شاخصها صرفاً میتوان یک دیدگاه کلی از وضعیت جاری بازار کسب کرد و اینکه برای ارزیابی تغییر وضعیت در بازار (برای مثال از رکود به رونق) باید رفتار شاخص را طی چندین روز و یا چندین هفته بررسی کرد تا بتوان به نتیجه قطعی دست یافت.